قدس آنلاین-گروه استان ها:  حیات دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد.

خشک‌سالی و قطع آب رودخانه هیرمند در ۱۹ سال گذشته سبب خشکیدن تالاب بین‌المللی هامون و نابودی زیستگاه انواع پرندگان و حیوانات وحشی شد و ساکنان اطراف هامون را با مشکلات متعددی روبرو کرد.

تلاش دستگاه‌های دست‌اندرکار و جاری شدن سیلاب‌های مقطعی اگرچه منجر به آبگیری بخش‌هایی از این تالاب شده است اما بنا بر گفته بسیاری از کارشناسان این منطقه دارای پتانسیل‌های بسیاری است که نباید دست روی دست گذاشت و تنها به انتظار رسیدن آب بود!

گره‌هایی که با دست‌باز می‌شود

هنگامی‌که پای کارشناسان و متخصصان هامون می‌نشینیم گلایه‌ها و درد دل‌هایی دارند که به نظر می‌رسد چندان هم بی‌راه نیست.

مدیر پروژه ملی احیای هامون در این رابطه می‌گوید: دو دهه خشک‌سالی در هامون افزون بر اینکه این منطقه را به یکی از مهم‌ترین کانون‌های گردوغبار کشور تبدیل کرده بلکه به معیشت مردم منطقه نیز به‌طورجدی آسیب‌زده است به همین دلیل اغلب ساکنان حاشیه این تالاب مجبور به مهاجرت شده‌اند.

حسین سرگزی عنوان می‌کند: افزون بر ۶۰ روستا  در سیستان معیشت آن‌ها به هامون گره‌خورده است چون معیشت اغلب مردم منطقه از طریق صیادی بوده است لذا طرح احیای هامون را به‌صورت آموزشی در ۶۰ روستا آغاز کردیم.

همکاری سازمان ملل

وی در پاسخ به این سؤال که چه باید کرد و چه‌کاری می‌خواهید برای هامون نشینان انجام دهید اظهار می‌کند: قرار است با همکاری سازمان ملل متحد و سازمان حفاظت محیط‌زیست در برنامه‌ای ۵ساله‌ تالاب هامون احیا شود.

مدیر پروژه ملی احیای هامون عنوان می‌کند: پروژه احیای هامون کار با مردم  است و زیر نظر اتحادیه اروپا انجام خواهد شد و تأکید آن بر استفاده از ظرفیت نیروها و گروه‌های مردمی است.

وی عنوان می‌کند: در همین راستا در چارچوب این برنامه اتحادیه اروپا مبلغ ۱۰ میلیون یورو در بازه زمانی ۵ ساله برای احیای تالاب هامون اختصاص داده که بخش اول این مبلغ ژانویه ۲۰۲۰ از طریق «برنامه عمران سازمان ملل» واریز و عملاً طرح احیای هامون با ۳ رویکرد «افزایش ظرفیت و هماهنگی میان نهادهای محلی جهت بهبود مدیریت تالاب»، «مدیریت پایدار آب‌وخاک و کشاورزی نوین مطابق با اقلیم»و«ایجاد معیشت‌های جایگزین» شروع‌شده است.

فرصت‌هایی که باید دید

سرگزی صحبت‌هایش را با مثال‌هایی ساده ادامه می‌دهد و به ما می‌گوید: شغل قالب سیستانی‌ها و هامون نشینان کشاورزی و دامداری است و تقریباً در هر خانه روستایی می‌توان یک گاو شیرده مشاهده کرد اما متأسفانه مشاهده می‌کنید که باوجوداین ظرفیت اما یک کارخانه تولید پنیر نداریم و این ظرفیت از تولید سنتی به صنعتی نرسیده است.

هر زمان که آب به دلیل ناتوانی افغانستان در مهار سیل‌ها در سیستان جاری می‌شود رقابت هم برای برداشت و یا ذخیره‌سازی آب و حتی درگیری‌های محلی بر سر آب افزایش می‌یابد لذا اگر ما بتوانیم اقتصاد و معیشت مردم به سایر مشاغل و به‌غیراز آب‌وخاک گره بزنیم لذا این تنش‌ها نیز کاهش پیدا می کند

وی بابیان اینکه حتی احداث یک کارگاه پنیر سازی می‌تواند در بسیاری از روستاها کارساز و اشتغال آفرین باشد اظهار می‌کند: ما سعی داریم تا در این پروژه شغل‌های مرتبط با شرایط بومی را تحت عنوان «ایجاد معیشت‌های جایگزین» برای توانمندسازی روستائیان به مرحله اجرا بگذاریم.

وی می‌گوید: تا پیش‌ازاین صیادان به نظاره می‌نشستند تا آب به هامون برسد و فصل صید فرابرسد اما در قالب این پروژه می‌خواهیم به جوامع محلی آموزش دهیم که تنها صیادی در هامون آن‌هم به‌صورت فصلی و با ماهی‌های کوچک شغل نیست بلکه آن‌ها می‌توانند در این حوزه با پرورش ماهیان خاویاری که ارزش‌افزوده مناسبی دارد  و یا پرورش زالو و حتی ماهیان زینتی شغل‌های جایگزین برای صیادی در هامون را دست بگیرند.

کشاورزی نیاز به تحول دارد

سرگزی می‌گوید: کشاورزی منطقه نیاز به تحول دارد و دیگر نباید کشاورز به نظاره بنشیند که هرزمان هامون آب داشت محصولی بکارد و هر زمان که تالاب خشک شد او هم‌دست از کار بکشد!

وی با تأکید بر اینکه نحوه کشاورزی فعلی با اقلیم این استان سازگار نیست و آب به‌اندازه گذشته وجود ندارد می‌افزاید: افغانستان دیگر آن دولت ناپایدار و در حال جنگ نیست که مدیریت درستی بر منابع آبی نداشته باشد لذا  آن‌ها هم درحال‌توسعه هستند و در حال حاضر این کشور به عرصه رقابت قدرت‌های منطقه‌ای تبدیل‌شده پس لازم است بازنگری در خصوص نحوه کشاورزی داشته باشیم و به سمت کشاورزی مکانیزه مناسب با اقلیم برویم.

وی اظهار می‌کند: هر زمان که آب به دلیل ناتوانی افغانستان در مهار سیل‌ها در سیستان جاری می‌شود رقابت هم برای برداشت و یا ذخیره‌سازی آب و حتی درگیری‌های محلی بر سر آب افزایش می‌یابد لذا اگر ما بتوانیم اقتصاد و معیشت مردم به سایر مشاغل و به‌غیراز آب‌وخاک گره بزنیم لذا این تنش‌ها نیز کاهش پیدا می کند.

مدیر پروژه ملی احیای هامون با بیان اینکه این پروژه قرار است در یک بازه زمانی پنج ساله اجرا شود به ما می گوید:  اعتبارات پروژه اعتباراتی است که در راستای ایجاد اشتغال جایگزین در منطقه هزینه خواهد شد و لذا امیدواریم معیشت مردم در حاشیه هامون را به منابعی غیر از منابع آب و خاک گره بزنیم تا رقابت و هم چنین وابستگی برای مصرف بیشتر آب از بین برود.